Leven met OCD: diagnose en behandeling

In dit tweede deel van deze blog lees je over:

de diagnose OCD en DSM 5 criteria
effectieve behandelmethoden voor de aanpak van OCD
medicatie en bijwerkingen
nuttige coping strategieën

Als je lijdt aan een dwangstoornis dan kan dit (zoals we in het eerste deel van dit blog al konden lezen) ingrijpende gevolgen hebben op jouw leven. Het is dus enorm van belang om dit op tijd te kunnen opmerken en vaststellen.

Meestal ontstaat de dwangstoornis rond het 20^e levensjaar, echter zien we dat het zich toch ook al regelmatig op een jongere leeftijd manifesteert. De klachten kunnen namelijk al ontstaan in de kindertijd.

Waar het voor veel kinderen normaal is om een periode van ritueeltjes, maniertjes en zelfs een beetje ‘magische’ gedachten te hebben, zijn er ook kinderen waarbij deze gedachten en ritueelgedragingen hardnekkiger zijn, langer duren en niet meer zomaar overgaan.

Geleidelijk aan kan het dan duidelijk worden dat het toch meer is dan dat, namelijk wanneer het kind bijvoorbeeld ouders en familieleden betrekt in allerlei rituelen (bijvoorbeeld eisen dat kleren herhaaldelijk worden gewassen, herhaaldelijk vragen om geruststelling) of wanneer het in de weg staat van de dagelijkse activiteiten van een kind zoals bijvoorbeeld het schoolgaan en hobby’s.

Hoe wordt een obsessief compulsieve stoornis gediagnosticeerd?

Als grote richtlijn voor diagnosestelling wordt er vooral gebruik gemaakt van de DSM 5. Dit is het psychiatrisch handboek waarin criteria worden beschreven die duiden op een bepaalde stoornis. Daarnaast zal een professional gebruik maken van diverse vragenlijsten, interviewtechnieken en observaties om de symptomen van de persoon en hun impact op hun dagelijks leven verder te beoordelen.

Over het algemeen wordt een diagnose van OCD meestal gesteld door een gekwalificeerde professional in de geestelijke gezondheidszorg, zoals een psychiater of psycholoog, die ervaring heeft met het diagnosticeren en behandelen van OCD.

Inzicht in de DSM-5-criteria voor OCD-diagnose

Navigeren door de diagnose voor OCD vereist een goed begrip van de specifieke criteria die in de DSM-5 worden beschreven. Deze criteria zijn niet slechts selectievakjes voor professionals; Ze bieden ook waardevolle begeleiding voor individuen en gezinnen die op zoek zijn naar duidelijkheid en begrip.

Laten we deze criteria in detail bekijken:

Criterium A: Aanwezigheid van obsessies, dwanghandelingen of beide: Dit criterium richt zich op de manifestatie van obsessies (aanhoudende, opdringerige gedachten, driften of beelden die overweldigend kunnen zijn) of dwanghandelingen (repetitief gedrag of mentale handelingen als reactie op obsessies, waarbij vaak strikte regels worden nageleefd).

Criterium B: Tijdrovend of aanzienlijk verontrustend: Obsessies of dwanghandelingen moeten substantieel genoeg zijn om tijdrovend te zijn, zoals meer dan een uur per dag in beslag nemen, of ze moeten aanzienlijk leed veroorzaken of sociale, beroepsmatige of andere belangrijke gebieden van het leven schaden. Dit criterium beoordeelt de impact van deze symptomen op het dagelijks leven van een persoon.

Criterium C: Niet toe te schrijven aan een andere psychische aandoening (of neurodivergentie): De symptomen mogen niet beter worden verklaard door een andere psychische stoornis, zoals een angststoornis, hamsterstoornis, lichaamsdysmorfe stoornis, ADHD, autisme of obsessief-compulsieve persoonlijkheidsstoornis. In de laatste gevallen zijn eigenschappen meer in overeenstemming met de algehele persoonlijkheid van een individu dan duidelijke obsessies en dwanghandelingen.

Criterium D: Niet te wijten aan de effecten van een stof: De obsessieve-compulsieve symptomen kunnen niet worden toegeschreven aan de fysiologische effecten van een middel (zoals een drug of medicatie) of aan een andere somatische oorzaak.

Het mag vanzelfsprekend zijn dat het diagnosticeren van OCD verder gaat dan enkel het aanvinken van vakjes. De complexiteit hiervan vraagt om een genuanceerde en empathische houding van de professional die met gevoeligheid en zorg de subjectieve ervaringen van de persoon centraal stelt.

De behandeling van OCD

Gelukkig zijn er verschillende effectieve behandelingen beschikbaar voor mensen met OCD. Het vraagt dikwijls om een multidisciplinaire aanpak die zowel therapie als medicatie kan omvatten.

Cognitieve gedragstherapie (CGT) en met name de technieken als exposure en responspreventie (ERP) zijn effectieve methoden gebleken voor het aanpakken van obsessies en compulsies bij OCD. Medicatie, zoals selectieve serotonineheropnameremmers (SSRI’s), kan ook worden voorgeschreven om de symptomen van OCD te verminderen.

Om te beginnen zal ik wat dieper ingaan op bovengenoemde twee effectieve behandelvormen, namelijk de CGT en ERP.

Cognitieve Gedragstherapie (CGT)

CGT is een vorm van psychotherapie die gericht is op het identificeren en veranderen van negatieve gedachten en gedragspatronen die bijdragen aan psychische problemen zoals OCD. Bij CGT voor OCD wordt de focus gelegd op het veranderen van de cognities (gedachten) en gedragingen die de symptomen van OCD in stand houden. Bekende technieken die we hierbij toepassen zijn o.a.:

Cognitieve Herstructurering: In deze fase van de therapie leert de persoon met OCD om de negatieve en obsessieve gedachten die hen kwellen te identificeren en uit te dagen. Door middel van gesprekken met een therapeut leren ze om hun gedachten te bekijken vanuit een objectiever en realistischer perspectief, waardoor ze de grip van obsessies kunnen verminderen.

Gedragsmatige Experimenten: Tijdens deze fase worden mensen met OCD aangemoedigd om hun dwangmatige handelingen uit te dagen en alternatieve gedragingen uit te proberen. Dit kan betekenen dat ze hun angstige situaties betreden zonder hun gebruikelijke compulsieve reactie uit te voeren, wat hen helpt te leren dat hun angsten niet altijd gegrond zijn en dat ze de dwang kunnen weerstaan.

Vaardigheden voor Zelfmanagement: In de laatste fase van CGT leren mensen met OCD strategieën en vaardigheden om hun symptomen te beheersen op de lange termijn. Dit omvat het ontwikkelen van gezonde copingmechanismen, het omgaan met terugval en het behouden van vooruitgang na de therapie.

Exposure en Responspreventie (ERP)

ERP is een specifieke vorm van cognitieve gedragstherapie die specifiek gericht is op het blootstellen van mensen met OCD aan hun obsessieve angsten en het voorkomen van hun gebruikelijke dwangmatige reacties. Het doel van ERP is om de angst die gepaard gaat met obsessies te verminderen door herhaalde blootstelling aan de angst veroorzakende stimuli en het geleidelijk aan weerstaan van de drang om te handelen.

Exposure (Blootstelling): In de eerste fase van ERP worden mensen met OCD geleidelijk aan blootgesteld aan situaties, voorwerpen of gedachten die hun obsessieve angsten veroorzaken. Deze blootstelling kan variëren van het vasthouden van vuile voorwerpen tot het opzettelijk denken aan angstaanjagende scenario’s.

Responspreventie: Tijdens de blootstelling worden mensen met OCD aangemoedigd om hun gebruikelijke dwangmatige reactie te voorkomen. Dit betekent dat ze hun dwangmatige handelingen, zoals controleren of schoonmaken, niet mogen uitvoeren, zelfs niet als de angst en stress toenemen.

Herhaling en Gradiënt (geleidelijk aan) van angst: Door herhaalde blootstelling aan de angst veroorzakende stimuli en het weerstaan van de dwangmatige reactie, leren mensen met OCD dat hun angsten afnemen na verloop van tijd. Dit proces helpt hen om de controle te krijgen over hun dwangmatige symptomen en om hun angsten te overwinnen.

In combinatie vormen cognitieve gedragstherapie en exposure en responspreventie een effectieve aanpak voor het behandelen van OCD. Door middel van deze therapieën kunnen mensen met OCD leren om hun obsessieve gedachten en dwangmatige handelingen te beheersen en een bevredigend leven te leiden zonder de beperkingen van hun stoornis.

Medicatie

Medicatie kan een effectieve behandelingsoptie zijn voor mensen met OCD, vooral wanneer gecombineerd met therapieën zoals cognitieve gedragstherapie en exposure en responspreventie.

Deze medicijnen kunnen helpen bij het reguleren van de chemische onbalans in de hersenen die bijdragen aan obsessieve gedachten en compulsies.

Achtereenvolgens bespreek ik de 3 meest gekozen vormen van medicatie en hun mogelijke bijwerkingen.

Selectieve Serotonineheropnameremmers (SSRI’s): SSRI’s zijn een klasse van medicijnen die vaak worden voorgeschreven voor de behandeling van OCD. Deze medicijnen werken door de niveaus van serotonine, een neurotransmitter in de hersenen die betrokken is bij stemming en emotie, te verhogen. Voorbeelden van SSRI’s zijn fluoxetine (Prozac), sertraline (Zoloft), paroxetine (Seroxat) en fluvoxamine (Luvox). SSRI’s kunnen helpen bij het verminderen van obsessieve gedachten en dwangmatige handelingen, maar het kan enkele weken duren voordat de volledige effecten worden bereikt.
Tricyclische Antidepressiva (TCA’s): TCA’s zijn een andere klasse van antidepressiva die soms worden voorgeschreven voor de behandeling van OCD wanneer SSRI’s niet effectief zijn gebleken. Hoewel ze minder vaak worden voorgeschreven vanwege hun bijwerkingen, kunnen TCA’s zoals clomipramine (Anafranil) effectief zijn bij het verminderen van de symptomen van OCD door de niveaus van serotonine en andere neurotransmitters in de hersenen te verhogen.
Antipsychotica: Soms worden antipsychotica voorgeschreven als aanvullende behandeling voor OCD, vooral wanneer obsessieve gedachten zeer hardnekkig aanwezig blijven. Antipsychotica kunnen dan helpen bij het verminderen van obsessieve gedachten en het verbeteren van de algemene symptomen van OCD. Voorbeelden van antipsychotica die soms worden gebruikt bij de behandeling van OCD zijn risperidon (Risperdal) en olanzapine (Zyprexa).

In sommige gevallen kan het nodig zijn om verschillende medicijnen te combineren of medicijnen toe te voegen aan een bestaande behandeling om de symptomen van OCD beter te beheersen. Dit kan bekend staan als augmentatie- of combinatietherapie en kan worden gebruikt wanneer een enkel medicijn niet voldoende effectief is gebleken.

Bijwerkingen

Het is belangrijk om te weten dat medicatie bijwerkingen kan hebben, variërend van mild tot ernstig. Deze bijwerkingen treden overigens met name op tijdens de start, opbouw en afbouw van het medicament. Veel voorkomende bijwerkingen van SSRI’s en TCA’s zijn onder meer misselijkheid, slaperigheid, seksuele disfunctie en gewichtstoename. Antipsychotica kunnen bijwerkingen veroorzaken zoals gewichtstoename, slaperigheid en verhoogd risico op diabetes en hoge cholesterol. Het is belangrijk om eventuele bijwerkingen te bespreken met een arts en om regelmatig de voordelen en risico’s van medicatie te evalueren.

Het is echter belangrijk om medicatie altijd onder toezicht van een gekwalificeerde arts te gebruiken en om regelmatig de voortgang en eventuele bijwerkingen te bespreken.

Nuttige coping strategieën

Naast professionele behandeling zijn er ook verschillende coping strategieën die je kunnen helpen als je aan OCD lijdt:

Mindfulness en ontspanningstechnieken: het beoefenen van mindfulness-meditatie en diepe ademhalingsoefeningen kan helpen om de spanning en angst geassocieerd met OCD te verminderen.
Het ontwikkelen van een supportnetwerk: het hebben van een ondersteunend netwerk van vrienden, familie en therapeuten kan een enorme steun zijn bij het omgaan met OCD. Het delen van ervaringen en gevoelens met anderen kan helpen om de last te verlichten en een gevoel van verbondenheid te creëren.
Het opstellen van een dagelijkse routine: structuur en consistentie kunnen helpen om de symptomen van OCD onder controle te houden. Door een dagelijkse routine te volgen, kunnen mensen met OCD een gevoel van stabiliteit en voorspelbaarheid creëren in hun leven.
Zelfzorg: het is belangrijk voor mensen met OCD om goed voor zichzelf te zorgen, zowel fysiek als emotioneel. Dit omvat het nemen van voldoende rust, het eten van gezonde voeding en het vinden van manieren om stress te verminderen.
Als laatste is het van belang om aandacht te hebben voor het ontwikkelen van zelfcompassie, het stellen van realistische doelen en het leren accepteren van imperfectie.

Wil je graag concrete educatie, inzichten tools en handvatten zodat je aan de slag kan met het aanpakken van je OCD? Check dan zeker de Masterclass over OCD. In drie bijeenkomsten leer je alles wat je weten moet over ocd!
Krijg meer inzicht in het mechanisme van OCD en de aanpak van dit hardnekkige probleem zodat je het dwangmonster kan leren loslaten.

Klik hier voor meer info over de Masterclass OCD